Liafuan ne’ebé loos kona-ba Paskua

Kolega sira, fahe de’it informasaun ne’ebé ha’u hetan iha média oioin. Iha preokupasaun katak ofisiál igreja balu haree katóliku sira-nia interese boot tebes hodi tuir selebrasaun misa Paskua nian, maske sira-nia interese liu fali selebrasaun Domingu Paskua nian. Tuir loloos, ida-ne’e la’ós problema signifikativu bainhira povu hatene kona-ba signifikasaun husi selebrasaun misa Paskua nian, no la halakon signifikasaun husi selebrasaun Domingu Paskua nian. Nee tanba komemorasaun ba Jesus nia moris-hias hala’o de’it iha Domingu Paskua. Tan ne’e di’ak de’it ba povu atu nafatin hetan laran-manas iha misa loron Domingu Paskua nian. Deskulpa karik ha’u-nia kolega barak hatene ona ida-nee. Fahe de’it ho kolega sira ne’ebé karik haluha ona kona-ba ida-nee, ka kolega sira ne’ebé seidauk hatene kona-ba nee, ka karik mós kolega sira ne’ebé hakarak hatene kona-ba Jesus nia ema no buat sira ne’ebé relasiona ho Katoliku. Eskritura iha kraik ne’e bazeia ba fonte média oioin ne’ebé ha’u hetan. Deskulpa no input se iha erru ruma. Hau hein katak ne’e util.

Easter Eve signifika kalan antes Easter, loron-domingu kalan atu sai loos. Sabadu ne’e iha liturjia Igreja nian bolu nu’udar “Sabadu Boot.” Iha tempu ne’ebá ita bolu mós “Easter Vigil.” Liafuan vigilansia mai husi lia-latin vigilis, ne’ebé signifika “ho matan-moris, ho matan-moris.” Tan nee, Paskua Vizu mak matan-moris ba Jesus Kristu ne’ebé liu husi mate to’o moris-hias.

Tuir fiar kristaun nia moris, komemorasaun kona-ba Kristu nia vitória ba sala no mate hahú ona iha serimónia liturgiku Paskua nian.

Iha apóstolu sira-nia tempu, ema selebra Kristu nia loron-boot ba ninia pasiénsia no moris-hias ho dalan simples. Tuir igreja nia fiar iha tempu neeba, iha loron Paskua nian, Jesus la’o liuhusi portaun mate nian ba moris.

Eskritura sira ne’ebé ema haklaken no hanoin kle’an kona-ba ne’e inklui Paulo nia liafuan: ” Hasai tiha fermentu tuan, atu nune’e imi bele sai foun, tanba imi la iha fermentu. Tanba ita-nia bibi-malae aman Paskua nian mós mate ona, ne’ebé mak Kristu.”

Iha apóstolu sira-nia tempu iha apóstolu sira-nia tempu, iha kalan hala’o Easter Vigil. Iha kalan ne’ebé hanesan, iha serimónia batizmu ida-ne’ebé hala’o ba katekumenus sira. Eskritura iha Roma 6 ne’ebé ko’alia kona-ba ” hamriik no hamriik hamutuk ho Kristu no kona-ba hahalok-aat rua ne’ebé imi halo ona iha imi-nia laran,” haklaken no hanoin fali. Tuir dadus husi livru Traditia Apostolica (Historia Tradisaun Apostolu nian), ne’ebé hakerek husi Hipolito, Ester Vigil no serimónia batizmu ikus to’o karau-oan sira, tuir fali selebrasaun Eukaristiku iha dadeer.

Hahu husi apóstolu sira-nia tempu iha apóstolu sira-nia tempu, serimónia Sesta Diak ne’e ketak ona husi liturjia Festa Paskua nian no Festa Paskua nian. Loron Paskua nian mak sumáriu ba loron tolu husi loron Tolu, ne’ebé remata períodu jejún nian, maibé kria ona tempu dame nian, ne’ebé remata iha loron Solemnidade Paskua nian. Iha tempu neeba, ema halo arranju atu halo liturjia Paskua nian, ne’ebé hanaran serimónia “Kandela Paskua nian,” nu’udar símbolu ba Kristu nia Liafuan ne’ebé manán sala no mate. Tradisaun ne’e kontinua to’o tinan atus 14 nia laran, maibé serimónia naroman nian hala’o iha dadeer-saan, nune’e simbolizmu ne’e lakon husi povu nia fiar.

Iha tinan 1951, maizumenus iha sékulu 20 liu husi apóstolu Pedro XII, liuhusi ninia dekretu Ad Vigiliam Paschalem, 9 Fevereiru 1951, ne’ebé loos duni, estabelese forma serimónia liturgika ba vigilasaun iha Paskua, ne’ebé ohin loron ema hatene iha liturjia Igreja nian.

Serimonia liturgika ne’e kompostu husi parte haat, hanesan serimónia naroman, liturjia liafuan nian, serimónia batizmu no liturjia eukastiku. Iha serimónia naroman nian, amlulik haraik bénsaun ba ahi-oan foun iha igreja nia li’ur iha portaun boot nia oin, no marka ahi-oan Paskua nian ho krize ida ho númeru tinan ne’ebé nia halo, no marka insensu besik lima ne’ebé reprezenta Kristu nia kanek, no sirkula karta rua husi lia-gregu Alpha no Omega (Beginning and End).

Lilin Paskua nian nabilan husi Lalehan Foun. Diakon ne’ebé lori ahi-oan Paskua nian (se la iha ahi-oan ne’e katak amlulik rasik), para dala tolu bainhira kanta “Lumen Kristu” (Light of Christ) iha templu nia kuartu nakukun laran, tuirmai povu hatán de’it “Deo Gratias” (Hanesan Maromak), bainhira sunu ahi-oan sira ne’ebé kaer no kesi nu’udar sinál respeitu nian ba ahi-oan prinsipál nee.

Bainhira imi to’o iha amlulik nia uma, naroman taka tiha, no tuirmai liuhusi anju aat ne’e ka amlulik nia himnu mak “Exultet.” Halo tuir liafuan sira-ne’e ho eskritura sia husi Eskritura sira husi Testamentu antigu no Testamentu Foun. Ema ida-idak lee ho knananuk no orasaun badak ne’ebé nonook. Iha livru ne’e iha livru hitu husi Eskritura Testamentu Antigu, no iha livru tolu ne’ebé iha obrigasaun mak hanesan Istoria Kriasaun nian, Istoria sakrifísiu Isaac nian no Krossing of the Red Sea. Maski lee livru haat seluk ne’e foti husi livru profeta sira-nia liafuan, maibé liafuan sira-ne’e opsaun.

Lee Eskritura Testamentu Foun, ne’ebé foti husi Roma 6, 3-11 no tuir himnu “Aleeluia,” tuir mai ho citasaun husi Biblia kona-ba akontesimentu sira iha Rezurreisaun tuir kalendáriu ba tinan liturgiku ne’ebé iha relasaun ho nee.

Depois halo tiha omisídiu badak, tuir mai serimónia fó bénsaun ba bee batizmu no bee santu, ne’ebé hahú ho “Litania husi Santu sira.” Se iha katuas sira ne’ebé prontu atu hetan batizmu, sira simu “Sekretu Batizmu nian” no “Konfirmaun” se serimónia liturgika ne’e prezide husi bispu ida.

Bainhira promesa sira-ne’e foun tiha ona, liuhusi sesaun pergunta no resposta nian entre amlulik no povu, povu ne’e sai nakonu ho Bee Santu, no tuirmai mós ho Liturjia Eukaristiku. Se iha ema ne’ebé la hetan batizmu, sira sei simu Primeiru Komunikasaun.

Ida-nee hatudu katak liturjia Easter Vigil nian iha elementu sira ne’ebé hanesan ho tradisaun sira ne’ebé moris no dezenvolve ona husi tempu ba tempu, husi jerasaun ba jerasaun to’o agora. Liu-liu hafoin hala’o fali Serimonia Vaga Paskua nian iha tinan 1951, ninia impaktu sei haree no sente nafatin iha serimónia liturgika Vaga Paskua nian ne’ebé hakerek iha “Missale Romanum,” ho ninia estrutura báziku ne’ebé fahe ba:

1. Serimonia naroman: Bensaun ba ahi, Bensaun ba ahi-oan, Prosesaun Paskua no hahi’i.
2. Liturjia Liafuan nian: Lee Eskritura sira husi Testamentu antigu no Testamentu Foun
3. Liturjia Baptizmu: Baptizmu Bee Bensaun, Baptizmu, Bee Santu Bensaun, renovasaun ba juramentu batizmu.
4. Liturjia Eucharistiku: kór liturgiku mak mutin, no serimónia liturgiku hala’o iha lokraik ka kalan.

(Lee 1: Genesis 1:1,26-31a Lee 2: Genesis 22:1-2,9a,10-13,15-18 Lee 3: Exodo 14:15-15:1 Lee 4: Isaias 54:5- 14 Lee 5: 55:1-11 Lee 6: Bar 3:9-15,32-4 4: Lee 7: Ezequias 36:16-17a,18-28 Ebreu A: Roma 6:3-11, Evanjellu A: Mateus 28:1-10 Evanjellu B: Marcos 16:1-7 Evanjellu C: Lucas 24:1-12)

Mai ita hanoin kona-ba:

Iha loron Paskua, ita hein no simu ita-nia Nai Jesus Kristu, ne’ebé sei la’o husi mate ba moris. Ita hetan moris foun liuhusi sakrifísiu bee nian ka batizmu. Ami hetan komprensaun foun kona-ba moris liuhusi Kristu nia Liafuan liuhusi Lilin Paskua ne’ebé simboliku, no ho espíritu moris foun ida, ami agradese ba Kristu nia naroman ne’ebé ami simu, ami simu Kristu ne’ebé sei moris hi’as iha Domingu Paskua. Entaun, mai ita selebra Paskua ho didi’ak. Mai ita koko la’ós atu selebra de’it ida-ne’e maibé mós atu moris tuir signifikasaun ne’ebé temi iha nee.